„Alignment” postaci. Wzorce Dungeons & Dragons a homebrew Szmaragdowy Las.

Cecha Alignment pojawia się jako element opisu postaci od początków istnienia Dungeons & Dragons. Współcześnie pewne zakłopotanie może budzić jej rozumienie w najwcześniejszych edycjach. Sfera memetyczna współczesnej popkultury już dawno przyswoiła dziewięciopolową szachownicę znaną (choć w nieco innej wersji) od czasów Basica Holmesa (chociaż wprowadzanie postaci o złożonym charakterze zdarzało się już wcześniej, por. np. Palace of the Vampire Queen), czyli opisywanie nastawienia postaci do świata na dwóch osiach: Chaos – Porządek i Zło – Dobro. Takie ujęcie pozwala na łatwą ocenę etyczną charakteru danej postaci, chociaż jest to etyka bardziej w ujęciu komunitarystycznym (naczelnym dobrem jest dobrostan społeczeństwa), stąd łatwo zidentyfikować praworządnych-dobrych socjaldemokratów i chatotycznych-złych anarchokapitalistów (por. opis charakterów w AD&D2ed).

Podkreśla się czasem, że znane ze starszych edycji poprzestanie na jednej osi (Chaos-Porządek) pozwala na uniknięcie bezpośrednich skojarzeń z etyczną oceną poszczególnych charakterów (nie jest to dobre tłumaczenie słowa alignment, ale na tyle powszechne, że na nim poprzestańmy, choć lepiej byłoby mówić o przynależności, czy skłonności). Taka teza mi osobiście wydaje się jednak naciągana. Chyba nikt nie ma wątpliwości kto jest dobry w Trzech sercach i trzech lwach Andersona, czy u Moorcocka (chociaż tam bogowie Ładu potrafią być czasem ciulikami), czyli w literackich źródłach takiego podziału.

Dużo zależy tutaj od podejścia sędziego i graczy, chociaż wystarczy spojrzeć na listę stworzeń sympatyzujących z każdą z dywizji (vol. I s. 9), żeby zrozumieć kto reprezentuje w tej grze piękno i dobro, a kto wręcz przeciwnie (utożsamianie fizycznej brzydoty ze skazami charakteru to swoją drogą jeszcze inny temat). Podobnie, bardziej niż wymowny jest obrazek w Basicu Moldvaya (s. B11, reprodukcja obok), który powrócił do jednoosiowej orientacji – wszak widzimy dokładnie kto w tym układzie wykazuje się poprawną etyką, a kto jest zły.

O ile za daremną uważam więc krucjatę przeciwko uproszczonemu rozumieniu alignment, to i tak z zainteresowaniem przyjmuję zawsze próby praktycznego wytłumaczenia skłonności na osi Chaos-Porządek w sposób inny niż przez odwołanie się do intuicyjnego rozumienia dobra i zła. Przykładami takiego podejścia są podziały zaproponowane przez Roberta w jego Gotach i przez Oela w jego settingu Falkirii. U Oela trochę się pokłóciliśmy o leniwe przyporządkowywanie różnych osób do różnych skłonności, ale zasada bardzo mi się podoba.

Po tych przydługich bajaniach (ang. musings) przejdźmy do rzeczy. Przygotowując kampanię Szmaragdowego Lasu postanowiłem pójść w podobną stronę. Alignment postaci oparłem na poglądach na świat, społeczeństwo i sferę nadprzyrodzoną, starając się jednocześnie uniknąć jednoznacznej kategoryzacji co do etycznego dobra i zła (jak się ostatecznie okazało – nieskutecznie). Mamy zatem trzy skłonności (przypominam tylko – to są założenia na potrzeby gry, nie mam żadnych pretensji do ich historycznej trafności):

Porządek. Świat da się opisać w kategoriach absolutnego dobra i zła, zaś celem człowieka powinno być dążenie do ideału wyższego niż on sam, przekształcanie zarówno siebie, jak i świata w drodze do pomnażania ponadindywidualnego dobra w rozumieniu wyznawanych przez niego wartości (co nie musi być równoznaczne z obiektywnym dobrem – surowy inkwizytor będzie reprezentował Porządek, mimo, że nie da się go nazwać etycznie dobrym). Człowiek powinien dążyć do osiągnięcia celów wykraczających poza jego przyziemne życie, a nawet poza ten świat, który jest przedmiotem walki nadprzyrodzonych sił dobra i zła, obowiązkiem człowieka jest stanąć po stronie sił dobra (znowu – niekoniecznie obiektywnego) reprezentowanego przez bóstwa daleko wykraczające poza ludzkie pojmowanie. Porządek reprezentują przede wszystkim chrześcijanie, zaratusztrianie, do pewnego stopnia mitraiści, ale i ci, którzy wierzą w misję cywilizacyjną Rzymu, niezależnie od wyznawanej religii, a nawet różni reformatorzy, prawodawcy, rewolucjoniści i inni bojownicy o wolność i demokrację. Odwołując się do literackich źródeł kampanii: Porządek reprezentował Artur z trylogii Bernarda Cornwella, do tego może jeszcze Morgana i biskup Bedwin, w pewnym stopniu Uther.

Neutralność. Ludzie mający tę skłonność przyjmują świat takim, jakim jest, nie uważają, że należy podejmować starania o jego zmianę, bo nie leży to w ludzkich możliwościach, człowiek może jedynie próbować utrzymać się na powierzchni między szalejącymi żywiołami. Osoby neutralne gotowe są jednak stanąć w obronie status quo. W ujęciu kosmologicznym świat jest albo zabawką bogów, których można ofiarami i czcią skłaniać do niektórych działań, bo są oni podobni ludziom, mają swoje namiętności i słabości, albo też bogowie są zajęci swoimi sprawami, nie przejmując się zbytnio losem śmiertelników, więc jedyne czego można próbować, to spektakularnymi działaniami zwracać ich uwagę. Neutralność reprezentują wyznawcy większości religii politeistycznych, szczególnie dawnych – greckich, rzymskich, germańskich i celtyckich. Z drugiej strony jednak – zwykli ludzie, którzy deklaratywnie są np. chrześcijanami, w rzeczywistości skłaniają się również raczej ku neutralności (w podobnym duchu pisał niegdyś Key-Ghawr w obszernym tekście o idei neutralności). U Cornwella skłonność ku neutralności miała większość postaci, ale archetypem Neutralności był oczywiście Merlin (dziwnym nie jest, wszak był druidem!), stwierdzający, że bogowie nie interesują się śmiertelnikami, a jedyną możliwością zwrócenia ich uwagi jest zapewnienie im rozrywki.

Chaos. Świat stanowi pole nieustającego konfliktu typu wojna wszystkich ze wszystkimi, ścierania się niedających się pogodzić interesów grup i jednostek, nie należy zważać na interesy innych, tak jak i oni nie zważają na nasze, inne istoty są jedynie środkiem do osiągnięcia własnego spełnienia. Chaos reprezentowany jest przez istoty inne niż ludzie, które nie postrzegają świata w taki sam sposób, najczęściej w ogóle nie rozumiejąc pojęć etycznych ani moralnych, kierując się instynktami, maksymalizacją własnych korzyści bez oglądania się na resztę świata, lub zupełnie obcym systemem wartości. Mieszczą się tu istoty mityczne, ale również część ludzi – psycho- i socjopaci. Jest to skłonność niegrywalna w tej kampanii, tj. PC wstępując w szeregi Chaosu przestają być bohaterami, o których opowiada gra. U Cornwella chaotyczni nie byli wbrew pozorom Saksonowie, czy Frankowie, lecz na pewno taką skłonność wykazywał król Diwrnach i… dwie inne postacie, których imion nie wymienię, bo byłby to oczywisty spojler (dodam tylko, że jedna z tych postaci popada w Chaos w toku powieści, zaczyna w domenie Neutralności).

Mam wrażenie, że zaletą takiego podziału jest jego prostota. Każda ze skłonności jest na tyle ogólna, ale i intuicyjnie zrozumiała, że raczej bez większych problemów można przyporządkować daną postawę do konkretnej kategorii.

Takie ujęcie tematu oznacza również, że żegnamy się odedekowym systemem języków światopoglądowych. Może nie do końca, bo jednak Ład i Neutralność mają pewne zakotwiczenie etniczne, ale nie ma tu takiego automatyzmu, jak w podejściu podręcznikowym.

Jak wpłynie do na rozgrywkę? W dotychczasowych kampaniach, idąc za literą podręcznika przykładałem dużą wagę do tematu alignment, wydaje mi się, że teraz temat zejdzie nieco na plan dalszy, z prostego powodu – Ład i Chaos będą znacznie rzadziej spotykane w settingu. Się zobaczy.

Przy okazji, polecam tekst Roberta, w którym rozwinął tezy ze swojego komentarza.